Íbúðalánasjóður hefur sent 20 leigufélögum, sem öll eru með sérstök leiguíbúðalán frá sjóðnum, bréf þar sem kallað er eftir upplýsingum um verðlagningu leiguíbúða í þeirra eigu. Samkvæmt reglugerð um slík lán hefur Íbúðalánasjóður eftirlit með því hvort skilyrði lánanna, um að leigufjárhæð skuli samsvara eðlilegum rekstrarkostnaði og að rekstur leigufélagsins hafi hagsmuni íbúa að leiðarljósi, séu uppfyllt. Leigufélögin hafa frest til dagsins í dag til að svara bréfi sjóðsins. Nokkur þeirra hafa þegar farið fram á lengri frest.
Íbúðalánasjóður hefur, allt frá því stuttu eftir síðustu aldamót, veitt leigufélögum lán til kaupa eða byggingar leiguíbúða. Allir lögaðilar, svo sem félagasamtök, sveitarfélög eða hlutafélög, hafa getað sótt um þessi lán. Tilgangurinn hefur verið að örva uppbyggingu og framboð leiguhúsnæðis fyrir almenning á viðráðanlegum kjörum, sem lengstum hefur verið mikill skortur á. Árið 2013 var reglugerðinni, sem lánveitingarnar byggðu á, breytt og ný reglugerð (nr.1042) sett þar sem skilyrðin sem þarf að uppfylla til að fá slík lán voru þrengd. Meðal annars voru settar takmarkanir við því að hvernig arði af rekstri leigufélagsins væri ráðstafað og gert óheimilt að greiða út arð. Með því var betur tryggt að leigustarfsemin væri hugsuð til langs tíma. Frá því að nýja reglugerðin tók gildi hafa lán Íbúðalánasjóðs til leigufélaga nær eingöngu verið til kaupa eða byggingar á íbúðum utan höfuðborgarsvæðisins.
Vegna mikilla hækkana á fasteignamarkaði hafa eignarhlutir í leigufélögum skipt hraðar um hendur á síðustu misserum. Stór hagnaðardrifin leigufélög, sem stofnuð hafa verið af fjárfestum, hafa sópað upp minni leigufélögum á landsbyggðinni og í kjölfarið skráð sig á hlutabréfamarkað eða hafa uppi slík áform. Leigufélögin hafa lýst því yfir að þau hyggist greiða upp lán sem sum hinna yfirteknu félaga eru með hjá Íbúðalánasjóði og losna þannig undan þeim kvöðum sem lánunum fylgja; svo sem kröfum um hagkvæma leigu, takmörkunum á greiðslu kostnaðar til eigenda og banni við arðgreiðslum. Greiði félögin lánin upp getur sjóðurinn ekki lengur haft uppi neinar kröfur um hvernig félögin haga starfsemi sinni.
Íbúðalánasjóður telur fulla ástæðu til að endurskoða þann lagaramma sem leigufélög starfa eftir. Nánar er fjallað um þetta í nýútgefnu innleggi sjóðsins til stefnumótunar í húsnæðismálum.
Íbúðalánasjóður óskaði eftir því við ráðherra, fyrr á þessu ári, að heimildir Íbúðalánasjóðs til að veita lán vegna leiguíbúða verði endurskoðaðar þannig að þær uppfylli betur tilgang laga um húsnæðismál. Í lögunum er Íbúðalánasjóði falið að stuðla að því með lánveitingum og skipulagi húsnæðismála að landsmenn geti búið við öryggi og jafnrétti í húsnæðismálum og að fjármunum verði sérstaklega varið til þess að auka möguleika fólks til að eignast eða leigja húsnæði á viðráðanlegum kjörum. Hefur félags- og jafnréttismálaráðherra boðað að lagt verði fram frumvarp á haustþingi þar sem lánaheimildir sjóðsins verða teknar til endurskoðunar, með það fyrir augum að styrkja félagslegt hlutverk hans.
Íbúðalánasjóður hefur fengið breytt hlutverk samhliða minni lánaumsvifum. Hann sinnir nú meðal annars fjölbreyttri upplýsingagjöf og eftirliti með félagslegum hluta húsnæðismarkaðarins, auk þess að styðja við stefnumótun ríkis og sveitarfélaga í húsnæðismálum.
Starfsemi sjóðsins hefur verið skorin verulega niður og starfsfólki fækkað á þeim sviðum þar sem umsvifin eru minni. Sjóðurinn hefur á sama tíma fengið ný verkefni svo sem greiðslu húsnæðisbóta, umsjón með veitingu stofnframlaga til byggingar almennra íbúða og samræmingu húsnæðisáætlana sveitarfélaga. Þá hefur ný hagdeild sjóðsins eflt verulega rannsóknir og greiningar á húsnæðismarkaðnum og með því tryggt að upplýsingar séu til staðar um þennan viðkvæma og mikilvæga markað sem húsnæðismarkaðurinn er.
Íbúðalánasjóður hefur, allt frá því stuttu eftir síðustu aldamót, veitt leigufélögum lán til kaupa eða byggingar leiguíbúða. Allir lögaðilar, svo sem félagasamtök, sveitarfélög eða hlutafélög, hafa getað sótt um þessi lán. Tilgangurinn hefur verið að örva uppbyggingu og framboð leiguhúsnæðis fyrir almenning á viðráðanlegum kjörum, sem lengstum hefur verið mikill skortur á. Árið 2013 var reglugerðinni, sem lánveitingarnar byggðu á, breytt og ný reglugerð (nr.1042) sett þar sem skilyrðin sem þarf að uppfylla til að fá slík lán voru þrengd. Meðal annars voru settar takmarkanir við því að hvernig arði af rekstri leigufélagsins væri ráðstafað og gert óheimilt að greiða út arð. Með því var betur tryggt að leigustarfsemin væri hugsuð til langs tíma. Frá því að nýja reglugerðin tók gildi hafa lán Íbúðalánasjóðs til leigufélaga nær eingöngu verið til kaupa eða byggingar á íbúðum utan höfuðborgarsvæðisins.
Vegna mikilla hækkana á fasteignamarkaði hafa eignarhlutir í leigufélögum skipt hraðar um hendur á síðustu misserum. Stór hagnaðardrifin leigufélög, sem stofnuð hafa verið af fjárfestum, hafa sópað upp minni leigufélögum á landsbyggðinni og í kjölfarið skráð sig á hlutabréfamarkað eða hafa uppi slík áform. Leigufélögin hafa lýst því yfir að þau hyggist greiða upp lán sem sum hinna yfirteknu félaga eru með hjá Íbúðalánasjóði og losna þannig undan þeim kvöðum sem lánunum fylgja; svo sem kröfum um hagkvæma leigu, takmörkunum á greiðslu kostnaðar til eigenda og banni við arðgreiðslum. Greiði félögin lánin upp getur sjóðurinn ekki lengur haft uppi neinar kröfur um hvernig félögin haga starfsemi sinni.
Íbúðalánasjóður telur fulla ástæðu til að endurskoða þann lagaramma sem leigufélög starfa eftir. Nánar er fjallað um þetta í nýútgefnu innleggi sjóðsins til stefnumótunar í húsnæðismálum.
Íbúðalánasjóður óskaði eftir því við ráðherra, fyrr á þessu ári, að heimildir Íbúðalánasjóðs til að veita lán vegna leiguíbúða verði endurskoðaðar þannig að þær uppfylli betur tilgang laga um húsnæðismál. Í lögunum er Íbúðalánasjóði falið að stuðla að því með lánveitingum og skipulagi húsnæðismála að landsmenn geti búið við öryggi og jafnrétti í húsnæðismálum og að fjármunum verði sérstaklega varið til þess að auka möguleika fólks til að eignast eða leigja húsnæði á viðráðanlegum kjörum. Hefur félags- og jafnréttismálaráðherra boðað að lagt verði fram frumvarp á haustþingi þar sem lánaheimildir sjóðsins verða teknar til endurskoðunar, með það fyrir augum að styrkja félagslegt hlutverk hans.
Breytt hlutverk Íbúðalánasjóðs
Síðustu ár hefur dregið verulega úr hefðbundinni lánastarfsemi Íbúðalánasjóðs. Lífeyrissjóðir hafa boðið hagstæðari vexti á húsnæðislánum en sjóðnum er heimilt að gera og hann lánar því í dag nær eingöngu til einstaklinga á landsbyggðinni og efnaminni hópa. Um nýliðin áramót var heimild sjóðsins til veitingu leigufélagalána þrengd enn frekar og sérstaklega tekið fram að sannarlega þurfi að vera alvarlegur skortur á leiguhúsnæði á því svæði sem lánað er til og lítið framboð lánsfjár á hagstæðum kjörum.Íbúðalánasjóður hefur fengið breytt hlutverk samhliða minni lánaumsvifum. Hann sinnir nú meðal annars fjölbreyttri upplýsingagjöf og eftirliti með félagslegum hluta húsnæðismarkaðarins, auk þess að styðja við stefnumótun ríkis og sveitarfélaga í húsnæðismálum.
Starfsemi sjóðsins hefur verið skorin verulega niður og starfsfólki fækkað á þeim sviðum þar sem umsvifin eru minni. Sjóðurinn hefur á sama tíma fengið ný verkefni svo sem greiðslu húsnæðisbóta, umsjón með veitingu stofnframlaga til byggingar almennra íbúða og samræmingu húsnæðisáætlana sveitarfélaga. Þá hefur ný hagdeild sjóðsins eflt verulega rannsóknir og greiningar á húsnæðismarkaðnum og með því tryggt að upplýsingar séu til staðar um þennan viðkvæma og mikilvæga markað sem húsnæðismarkaðurinn er.
